Vücut yað dokusunun artýþý þiþmanlýk (obesite) olarak tanýmlanýr. Þiþmanlýk dünyada özellikle geliþmiþ ülkelerde, sýklýðý giderek artan, ayný zamanda da en fazla ihmal edilen bir saðlýk sorunudur. Dünyada 35 milyon þiþman çocuk ve 300 milyon þiþman yetiþkin bulunduðu bildirilmiþtir. Ülkemizde yapýlan çalýþmalarda þiþman erkeklerin oraný %24, kadýnlarýn %32 olarak bulunmuþtur.
Þiþmanlýðýn kendisinin ve þiþmanlýða baðlý geliþen hastalýklarýn tedavisi için yapýlacak saðlýk harcamalarýnýn, batýlý ülkelerde yýlda 100 milyar dolara yükseleceði tahmin ediliyor.
Þiþmanlýk, genetik, psikolojik ve çevresel faktörlerin karþýlýklý etkileþimi sonucu geliþir.
Modern yaþamla beraber beslenme alýþkanlýðýnýn deðiþmesi (daha fazla yað, þeker, tuz içeren, çoðunluðu hazýr ve yüksek kalorili besinlerin tüketimi) ve fiziksel aktivitenin azalmasý þiþmanlýðýn esas nedenidir.
Þiþmanlýk nasýl belirlenir?
Þiþmanlýðýn belirlenmesinde aðýrlýðýn (kg), boyun (m) karesine bölünmesi ile elde edilen “Beden Kitle Ýndeksi” (BKÝ) formülü kullanýlýr. Formül ile elde edilen sonuçlar, eriþkin ve çocuklar için farklý deðerlendirilir. Eriþkinlerde, BKÝ 25-30 arasýnda olanlar fazla kilolu, 30’un üstünde olanlar þiþman kabul edilir.
Çocuklarda ise þiþmanlýk yaþa ve cinse özgü BKÝ deðerleri ya da eðrileri ile deðerlendirilir.
BKÝ = aðýrlýk (kg) / boy m2
Buna göre þiþmanlýðýn sýnýflanmasý:
|
|
BKÝ(kg/m2)
|
|
Zayýf
|
18.5 ‘un altý
|
|
Normal
|
18.5 -24.9
|
|
Fazla kilolu
|
25.0 -29.9
|
|
Þiþman
|
30.0 -39.9
|
|
Aþýrý þiþman
|
40 ve üzeri
|
Örnek: 1.60 metre boyunda 68 kg aðýrlýðýnda bir kadýn:
68 kg / 1.6 m * 1.6 m = 68 / 2.56 = 26.56 fazla kilolu olarak deðerlendirilir.
Þiþmanlýðýn belirlenmesinde kullanýlan bir diðer ölçüt, bel çevresinin kalça çevresine oranýdýr.
|
Bel çevresi(cm) / kalça çevresi(cm)
Üst sýnýrý kadýnlarda 0,8 , erkeklerde ise 1 olarak kabul edilir.
|
Bel çevresinin geniþ olmasý karýn içi yað dokusunun arttýðýný gösterir.
Þiþmanlýðýn saðlýk üzerine olumsuz etkileri
- Diyabet: Þiþman kiþilerin diyabet olma riski, þiþman olmayanlara göre 3 kat fazladýr. Çünkü fazla kilolar diðer bir deyiþle vücuttaki fazla yað dokularý insülin hormonunu çalýþmasýný zorlaþtýrýr ve insülin direncine neden olur. Ayrýca eriþkin tip diyabetlilerin % 80’i de fazla kilolu ya da þiþmandýr.
- Kalp damar hastalýklarý: Þiþman kiþilerde damar saðlýðýný bozan hipertansiyon ve hiperlipidemi (kan yaðlarýnýn yüksekliði) sýk görülür. Bu da kalp damar hastalýklarýnýn geliþimini hýzlandýrýr.
- Kanser: Þiþman kadýnlarda rahim, yumurtalýk, meme , safra kesesi kanserleri sýk görülür.
- Reflü, karaciðer yaðlanmasý, safra taþlarý: Þiþman kiþilerde sýk rastlanan saðlýk sorunlarýdýr.
- Ortopedik sorunlarý: Bacak ve bel aðrýlarý, þiþmanlýðýn derecesine ve süresine baðlý olarak þiddetini hissettiren sorunlardýr.
- Psikolojik sorunlar: Bazý þiþman kiþilerde profesyonel yardým gerektirecek düzeyde yaþanabilir.
Çocuk ve Ergenlerde þiþmanlýk
Çocukluk ve ergenlik döneminde görülen þiþmanlýk, vücutta yað hücrelerinin sayýsýnýn artmasýna neden olur. Tüm dünyada olduðu gibi ülkemizde de çocukluk ve ergenlik þiþmanlýðýn gittikçe arttýðý gözlenmektedir.
Çocuklarda görülen þiþmanlýk, eriþkin döneme yansýr ve bu dönemdeki þiþmanlýðýn hem derecesini hem de sýklýðýný arttýrýr. Ayrýca daha çocukluk döneminden baþlayarak Tip 2 diyabet, kalp damar hastalýklarý, vb. kronik hastalýklar ile ortopedik sorunlarýn da riskini arttýrýr.
Ancak çocuklar, gelecekte kendilerini tehdit eden bu risklerden deðil, psikolojik sorunlardan daha çok rahatsýz olurlar. Çünkü þiþman çocuklarýn sýnýf arkadaþlarýnýn eðlence konusu olduklarý, oyun arkadaþý olarak tercih edilmedikleri, yalnýzlýða itildikleri, oyunlara müsabakalara katýlamadýklarý için sosyal yaþamlarýnýn olumsuz etkilendiði bilinmektedir.
Tüm bu olumsuz sonuçlar göz önüne alýndýðýnda çocuklarda þiþmanlýðýn önlenmesinin kaçýnýlmaz olduðu aþikardýr.
Merkezimizde þiþmanlýðýn önlenmesinde ya da tedavisinde;
· Þiþman çocuklarda yeterli ve dengeli beslenme yaklaþýmý,
· Ailenin eðitimi ve beslenme programýna katýlýmýnýn önemi,
· Okul öncesi dönemde diyet yapýlmalý mý? Bu grup çocuklarýn beslenmesi nasýl düzenlenmeli?
· Þiþmanlýkla birlikte bazý komplikasyonlar ( hiperlipidemi, hipertansiyon, hiperinsülinemi) varsa, beslenme programý nasýl olmalý?
· Beslenme günlüðü nedir, neden tutulmalýdýr?
· Çocuklarda yavaþ kilo vermek neden önemli?
· Þiþman ergenlere yaklaþým nasýl olmalý? Beslenme programý nasýl düzenlenmeli?
· Yetiþkin obesitede diyet tedavisi nasýl yapýlýr?
· Yetiþkinlerde ortaya çýkan komplikasyonlara göre diyet tedvisi nasýl olmalý?
· Çalýþanlara özel diyet programlarý..
Bu yazý 
