Adolesan Döneminde Beslenme

Adolesan Döneminde Beslenme

Adolesan dönemi bebeklikten sonra en hýzlý büyümenin olduðu önemli bir dönemdir. Bu dönemde kýzlarýn 11-15, erkeklerin 13-16 yaþlarý arasýnda büyümeleri doruk yapar. Kýzlarýn vücudunda yað, erkeklerinkinde adele dokusu birikir. Total vücut kitlesindeki artýþ, erkeklerde kýzlara göre önemli oranda fazladýr.
Bu dönemde fiziksel deðiþiklikler yanýnda, biliþsel ve duyusal açýdan da belirgin deðiþiklikler yaþanýr. Vücut yapýlarýnda aniden ortaya çýkan deðiþiklikler, adolesanlarý vücut biçimleriyle aþýrý ilgilenmeye iter. Ýlave olarak arkadaþ baskýsý, baðýmsýz olma isteði, kiþisel disiplinin azlýðý, okul ya da iþ programlarý, vücut aðýrlýðý ve þekline iliþkin gerçekçi olmayan beklentiler, adolesanda beslenme sorunlarýna yol açar.
Adolesanlar, diðer çocukluk dönemlerine göre daha fazla evden uzakta kalýrlar, bu nedenle daha fazla ev dýþýnda yerler. Çoðunlukla hamburger, tost, sosis, kola, cips gibi hýzlý-hazýr, ayaküstü yenen besinlere eðilim gösterirler. Okul yemeklerini genellikle tercih etmezler. Yerine okul kantininden ya da okul çevresinden satýn aldýklarý besleyici deðeri düþük besinlerle yetinirler. Anne-babalar da bu dönemde çocuklarýnýn ne yediði konusunda çoðu zaman kontrollü olamazlar.
Ýþte bütün bunlarýn sonucunda demir ve kalsiyum baþta olmak üzere çinko ve folik asit gibi önemli vitamin ve minerallerin de adolesanlar tarafýndan yaygýn bir þekilde yetersiz tüketildiði bilinmektedir. Yine anoreksiya ve bulumia nervoza ile birlikte olabilen þiþmanlýk ve aþýrý zayýflýk durumlarý, adolesan döneminin, daha çok da kýz adolesanlarýn önemli beslenme sorunlarý arasýnda yer almaktadýr.
Ailenin diðer bireylerinde olduðu gibi, adolesanlar için de saðlýklý beslenme ilkeleri geçerlidir. Besinlerin dengelenmesi ve çeþitliliði diðer aile bireyleriyle aynýdýr. Tek farklýlýk besinlerin miktarýndadýr.
Bu dönemdeki saðlýklý beslenmenin, ileri dönemdeki bazý hastalýklarý önlemesi yanýnda, geleceðin anne-babalrý için de olumlu ve kalýcý beslenme alýþkanlýðý kazandýrabileceði düþünülmektedir.

Enerji ve besin ögeleri gereksinimleri
Amerikan Besin Öneri Komitesi (RDA)’nin adolesanlar için önerdiði günlük enerji ve besin ögeleri deðerleri Tablo 1’de, bu gereksinimleri karþýlayacak besin gruplarý ve miktarlarý da Tablo 2’de görülmektedir.
Enerji:7-10 yaþlarý arasýnda 2000 kalori/gün enerjiye gereksinim duyan erkek çocuklarýnýn, 11-14 yaþlarý arasýnda 2500, 15-18 yaþlarý arasýnda 2800 kaloriye gereksinim duyarlar. Yine 7-10 yaþlarý arasýnda 1800-2000 kalori/gün enerjiye gereksinim duyan kýz çocuklarýnýn, 11-18 yaþlarýndaki enerji gereksinimleri 2200 kaloridir. Kalorilere iliþkin bu deðerler ortalama deðerlerdir. Adolesanlarýn
bazýlarý daha az, bazýlarý daha çok enerjiye gereksinim gösterebilirler. Örneðin:Futbol,basketbol oynayan, yüzen ya da dans eden bir adolesanýn daha fazla enerjiye gereksinimi olacaðý, tersine herhangi bir aktivitesi olmayan, okula servis aracý ile gidip-gelen, evdeki zamanýnýn büyük kýsmýný oturmayla geçiren adolesanlarýn ise daha az enerjiye gereksinimi olacaðý açýktýr.
Artan enerji gereksiniminin ekmek, bulgur, pirinç, makarna gibi niþastalý karbonhidratlar ile meyvelerden karþýlanmasý önerilir.
Lif:Adolesanlarýn lif gereksinimi 15-25g/gün arasýnda deðiþir. On beþ gramýn altýndaki lif tüketiminin yetersiz olduðu, baþta konstipasyon olmak üzere ileri dönemde bazý olumsuz saðlýk sonuçlarýna neden olduðu bildirilmektedir.
Kalsiyum:Adolesan dönemi, kemik saðlýðý açýsýndan en önemli ve kritik dönemlerden biridir. Çünkü bu dönemde alýnan yeterli kalsiyum ile kemik kitlesi maksimum düzeyine eriþebilmekte, eriþkinlik döneminde kemik kitlesi korunabilmekte ve post-menapozal dönemde kemik dokusu kaybý yavaþlatýlabilmektedir. Bu dönemindeki yetersiz kalsiyum alýmýnýn, sonraki yýllarda yerine konamadýðý ve osteoporoz riskini arttýrdýðý bilinmektedir.
Bu dönemde artan kalsiyum gereksinimini karþýlamak çok kolay olamamaktadýr. Çünkü, günlük olarak tüketilmesi gereken 1300 mg kalsiyum ancak 3 su bardaðý süt-yoðurt, 3 kibrit kutusu kadar peynirin tüketilmesi ile karþýlanabilir. Oysa pek çok adolesan kýz, þiþmanlama korkusuyla yeterli kalsiyum tüketiminden kaçýnýr. Bu kadar süt-yoðurt- peynir tüketmek istemezler. Bu nedenle kalsiyum içerikleri ayný, hatta biraz daha fazla olan yarým yaðlý veya yaðsýz süt ürünlerinden yararlanýlabilir. Böylece bir yandan yeterli kalsiyum alýnýrken, diðer yandan fazla kalori, yað ve kolesterolden kaçýnýlmýþ olur.
Demir:Adolesan döneminde demir gereksinimi belirgin bir þekilde artar. Pek çok adolesanýn özellikle de kýzlarýn beslenmeleriyle yeterli demir alamadýklarý bilinen bir gerçektir. Bu nedenle de demir eksikliðine baðlý anemi adolesan kýzlar arasýnda yaygýndýr. Adolesan kýzlarda yetersiz demir alýmýnýn sýk nedenlerinden biri yanlýþ besin seçimi, diðeri kilo alýmýndan sakýnmak için besinlerin sýnýrlandýrýlmasýdýr.
Demir eksikliði anemisi durumunda et, tavuk, balýk, yumurta, kuru baklagiller, kuru yemiþler, kuru meyveler, yeþil yapraklý sebzeler ve pekmez gibi demirden zengin besinlerin sýk tüketilmesi önerilir.
Bitkisel kaynaklardaki demir emiliminin düþük olmasý nedeniyle mandalina, portakal, domates, sivri biber gibi C vitamininden zengin besinlerle birlikte yenmesi önerilmektedir.

Gebelik, adolesan kýzlarýn besin gereksinimlerini arttýran önemli bir durumdur. Adolesan gebelerin günlük enerji ve besin ögeleri gereksinimleri, eriþkin gebelerin gereksinimlerinden daha yüksektir. Çünkü eriþkin gebelerden farklý olarak, fetüsün standartlara uygun geliþmesi yanýnda , gebe adolesanlarýn

halen kendi büyümelerinin devam edebilmesi için fazla besine gereksinimleri vardýr.

Tablo 1: Adolesan dönemindeki günlük enerji ve besin ögeleri gereksinimleri.


Tablo 2: Günlük enerji ve besin ögeleri gereksinimlerini karþýlayacak besin
gruplarý ve miktarlarý/porsiyonlarý *.

* Besinlerin porsiyon ölçüleri:Et, tavuk, balýk için, 1 köfte kadar, kuru baklagiller (piþmiþ) için, 1 kepçe, süt- yoðurt için, 1 su bardaðý, peynir için, 1 kibrit kutusu, ekmek için, tost ekmeði ölçüsünde 1 ince dilim, pilav-makarna için, 1 servis kaþýðý dolusu, sebzeler (çið) için, 1 orta boy domates, 5-6 yaprak marul, sebzeler (piþmiþ) için, 1 kepçe, meyveler (iri taneliler) için, 1 orta boy elma, portakal vb, meyveler (küçük taneliler) için, 1 kase çilek, kiraz vb


Þekil 1: Günlük enerji ve besin ögeleri gereksinimlerini karþýlayacak besin
gruplarý ve miktarlarý